Door Bruno Braakhuis
 

We leven in een behoorlijk roerige tijd. Veel roeriger dan we ons wellicht realiseren. Ergens in de volgende eeuw zal deze tijd beschreven worden door historici. Het zal een naam krijgen. Zoiets als ‘de Laatste Grote Volksverhuizing’. Of liever ‘de Tweede Verlichting’. We zijn ook wel toe aan een tweede Verlichting.

 
Het gelijkheidsbeginsel, de mensenrechten en de burgerrechten, de scheiding tussen Kerk en Staat gebaseerd op rechtvaardigheid en democratie; zaken die destijds bevochten en gerealiseerd zijn, lijken nu soms weer op de tocht te staan. Het westerse kapitalisme, dat sinds de industriële revolutie manifest voet aan de grond kreeg, lijkt de beloofde maatschappelijke ordening van gelijkheid door de vrije markt niet waar te maken. Integendeel. De kloof tussen rijk en arm neemt toe, ook in de westerse landen zelf. Het milieu verziekt. Zo bijna onmetelijk als de oceanen en zeeën zijn, we krijgen ze als mensen toch vies en levenloos. Het klimaat slaat op hol. We zijn in staat om onze atmosfeer zo te veranderen dat we er greep op verliezen. Gedreven door armoede, gevolgen van klimaatverandering en enorme welvaartsverschillen krijgen we ongekend grote bevolkingsmigraties op gang.

 
American values leiden tot tweedeling
De opbrengsten van de eerste Verlichting zijn onvoldoende ter harte genomen en hebben deels plaatsgemaakt voor westerse morele superioriteit. Zowel Madeleine Albright als Condoleeza Rice hebben uitgesproken dat ‘American values are Universal values’. Dat is de blindheid ten top, als je je realiseert dat het juist die ‘values’ zijn die leiden tot achterstelling van grote groepen mensen en zelfs hele volken. Misschien beschrijven de toekomstige historici onze tijd wel als het einde van die eerste Verlichting.

 
Kan mens eigenbelang opzij zetten?
Dan is de vraag of we ons daar in het nu wel bij moeten neerleggen. Of we nu al die toekomstige historici ongelijk gaan geven. Dat we in staat blijken om de geschiedenis in eigen hand te nemen en de noodzaak voor een Tweede Verlichting te voorkomen. Dat we nog eens herbeoordelen waar we staan, wanneer het gaat om wat we bevochten hebben. Zijn we in staat om onze eigen belangen opzij te zetten voor het gemeenschappelijke belang? Zoals het bestrijden van klimaatverandering ten koste van het blinde geloof in oneindige economische groei. Zijn we in staat om ons economische belang ondergeschikt te maken aan het behoud van leven in de voor de menselijke biotoop zo vitale oceanen en zeeën? Kunnen we ons westerse protectionisme, het krampachtige behoud van onze welvaart ten koste van de rest van de wereld, deels opgeven en overgaan naar het delen ervan? Zijn we in staat om onze korte termijnbelangen ondergeschikt te maken aan onze lange termijnbelangen? I wonder.

 
Ethische vragen ondergeschikt
Dat zijn vragen die ons bij Abaelard bezighouden. We vinden onszelf zo fatsoenlijk, maar als je er goed naar kijkt, zijn we dat dan eigenlijk wel? Houden we ons wel bezig met de gevolgen van ons handelen, met de impact op de samenleving van bedrijfsactiviteiten…ik vraag me echt af of dat echt zo is. Niet dat ik de spagaat niet begrijp hoor. Natuurlijk heb je als RvB de KPI’s van de RvC in je nek hijgen. En dan heb ik het nog niet eens over de verwachtingen ten aanzien van winstmaximalisatie door de aandeelhouders. Ook nog eens elk kwartaal die verantwoordelijkheid. Dan is de rest maar bijzaak. Dan zijn al die indirecte gevolgen voor de langere termijn bijzaak. Ook al tasten die juist die zaken aan, die de Verlichting ons destijds heeft opgeleverd. Dan is de vraag over wat fatsoenlijk is, wat ethisch is, ondergeschikt.

 
Goed of fout
Ethiek is niet moralistisch. Moralisme kenmerkt zich door morele superioriteit. Het veroordelen van mensen die andere opvattingen hebben, of het nou religieus of anderszins is. Ethiek gaat puur over de vraag of wat je doet goed of fout is. Onbevooroordeeld. Door gewoon te kijken naar wat je doet. Als persoon, als organisatie of anderszins. Welke gevolgen jouw handelen, of het handelen van jouw organisatie, heeft op anderen. En daar je een mening over te vormen. Samen met anderen. Over de rechtvaardigheid ervan, over de gevolgen ervan voor andere mensen, klimaat, milieu, de maatschappij. Alleen als we daartoe in staat zijn, kunnen we het tij keren en de noodzaak van een Tweede Verlichting voorkomen.

 
Bruno Braakhuis is samen met Maarten Lemmers bedenker, oprichter en eigenaar van Abaelard