Het geruchtmakende WHO-rapport over bewerkt vlees blijkt een enorme impact te hebben gehad op de consument. Vier op de tien Nederlanders vindt dat er op verpakkingen van bewerkt vlees, zoals knakworstjes, hamburgers of vleeswaren, een waarschuwing moet komen dat je er mogelijk kanker van kunt krijgen. Daarnaast vindt ruim 36 procent dat de overheid reclame voor bewerkt vlees zou moeten beperken.

 
Dat blijkt uit een onderzoek onder ruim 900 Nederlanders dat marktonderzoekbureau Vostradamus in opdracht van de redactie van Frank.news heeft uitgevoerd. Daarin geeft nog eens een derde van de Nederlanders aan zijn eetpatroon te gaan wijzigen en geen of minder bewerkt vlees te gaan eten. Een kwart heeft geen vertrouwen in de voedingsindustrie en ook geen vertrouwen in bewerkt vlees.

 
Wat betekent dit voor reclame en marketing in de vleesindustrie? Moet op verpakkingen en etiketten voortaan dezelfde tekst komen te staan als op een pakje Marlboro? Of nog erger: foto’s van darmen vol kanker? Moeten populaire commercials zoals die over de knakworstjes van Unox van de buis gehaald worden? Nee, zeggen deskundigen op het gebied van reclame en kanker. Consumenten moeten gewoon ham en worst blijven eten en de Reclamecode Voor Voedingsmiddelen (RVV) hoeft niet aangepast te worden. Toch wijzen de uitkomsten van het onderzoek op een trend. De consument verandert zijn eetpatroon en eist meer voedselveiligheid. Een signaal waar volgens marketingdeskundigen gehoor aan gegeven wordt door de productie van duurzamer en minder bewerkt vlees met een zogeheten clean label.

 
Alarmerend
Hoe zat het ook alweer? De World Health Organisation (WHO) bracht in oktober naar buiten dat mensen die dagelijks meer dan 50 gram bewerkt vlees eten – onder meer rookworst, knakworstjes, frikadellen, salami, vleeswaren, bacon en ham – een 18 procent hogere kans op darmkanker hebben. Dat was vastgesteld na bestudering van 800 onderzoeken naar de oorzaken van darmkanker.

Daarom plaatste de WHO bewerkt vlees in Groep 1: kankerverwekkend voor mensen. In dezelfde categorie staan ook tabak en asbest. Maar, zo haastte de WHO te zeggen, bewerkt vlees is natuurlijk niet zo gevaarlijk als roken en asbest.

Desalniettemin regende het alarmerende koppen in de media dat vleeswaar darmkanker veroorzaakt. In de dagen daarna kwamen de nuanceringen van wetenschappers en deskundigen. Zo zette hoogleraar voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam Martijn Katan in een blog op Nrc.nl  het onderzoek in het juiste perspectief. Nu krijgen op elke 100 Nederlanders 6 mensen ooit darmkanker, meestal boven hun 65^ste. Als we met zijn allen minder dan vijftig gram bewerkt vlees eten wordt dat risico 18 procent lager en krijgen 5 op de 100 Nederlanders darmkanker. ,,Of anders gezegd: uw kans om nooit darmkanker te krijgen is 94 procent met vleeswaren en 95 procent zonder,” aldus Katan.

 
Panelonderzoek
Die boodschap kreeg echter minder aandacht dan ‘het grote nieuws’. Daarom liet Frank.news een onderzoek uitvoeren door Vostradamus om te kijken hoe de consument hierop reageert. De resultaten zijn op zijn minst opvallend te noemen.

Op de vraag ‘Vindt u dat de verpakking van bewerkt vlees ook een waarschuwing moet bevatten, net zoals bijvoorbeeld een pakje sigaretten?’ antwoordde 41,1 procent ‘ja’. Op de vraag ‘Vindt u dat de overheid de reclame voor bewerkt vlees zoals bacon, ingeblikt vlees en knakworstjes moet beperken?’ antwoordde 36,3 procent ‘ja’.

 
Niet te vergelijken
Een overtrokken reactie? Volgens KWF Kanker bestrijding gaan waarschuwingen op verpakkingen van bewerkt vlees veel te ver. ,,Dit is absoluut niet te vergelijken met roken,” zegt woordvoerster Marsja Meijer. ,,In een sigaret zitten meer dan 50 kankerverwekkende stoffen, maar vleesproducten zijn an sich niet kankerverwekkend. Die kun je gewoon eten, al is het met mate en niet in overdreven hoeveelheden. Wat ons betreft hoeven er dan ook geen waarschuwingen op verpakkingen te komen.”

Ook hoeven reclames voor bewerkt vlees volgens KWF niet beperkt te worden. ,,Laten we in Nederland hierin niet doorslaan,” stelt Meijer. ,,Je krijgt geen kanker van gewoon vlees eten.”

 
Reclamecode
De vraag of de Reclamecode Voor Voedingsmiddelen (RVV) naar aanleiding van het WHO-rapport aangescherpt moet worden schuift de Stichting Reclame Code (SRC) door naar de

Federatie Nederlandse Levensmiddelenindustrie (FNLI). In Nederland bepaalt de branche namelijk zelf wat er in de code komt te staan en ziet de SRC toe op de naleving van de regels. Op dit moment is alleen reclame voor voedingsmiddelen gericht op kinderen tot en met twaalf jaar verboden, op enkele uitzonderingen na. Volgens de Tabakswet geldt een algeheel verbod op tabaksreclame en –sponsoring.

Moet dat er ook komen voor bewerkt vlees? Nee, stelt de FNLI. ,,Gezien de nuances die de WHO later zelf aan haar rapport heeft toegevoegd, waardoor het gevaar voor de volksgezondheid niet groter is gebleken dan al vele jaren bekend was, zullen wij geen maatregelen overwegen met betrekking tot aanpassing van regels rondom reclame en marketing,” laat woordvoerster Magreet Schijvens-Timmermans weten.

 
Gekleurd
Unilever, een van de grootste producenten van bewerkt vlees, is niet blij met het de uitkomsten van onderzoek en noemt de vraagstelling omtrent waarschuwingen op verpakkingen gekleurd. ,,Als je de vraag zo stelt vergelijk je bewerkt vlees met roken en zet je een pakje sigaretten op hetzelfde niveau. Dat klopt niet,” stelt Fleur van Bruggen, Communications Director van Unilever Benelux. Volgens haar is de aanvankelijke boodschap dat bewerkt vlees even gevaarlijk is als roken al lang genuanceerd door media en voedingsindustrie. Unilever heeft dan ook geen negatieve reacties van consumenten gekregen. ,,Je moet de consument niet onderschatten. Veel mensen snappen zelf dat sigaretten en bewerkt vlees niet hetzelfde is.”

 
Vertrouwen
Diezelfde consument geeft in het onderzoek echter aan dat het vertrouwen in de  voedingsindustrie en in bewerkt vlees niet bijster groot is. Van de Nederlanders heeft 24,9 procent weinig tot geen vertrouwen in de voedingsindustrie. Dat is iets minder dan de 28,3 procent die er enigszins tot veel vertrouwen in heeft.

Bij bewerkt vlees is dat net omgedraaid. Daar heeft 26,1 procent van de Nederlanders geen tot weinig vertrouwen en 24,3 procent enigszins tot veel. Biologisch voedsel wint de strijd om het consumentenvertrouwen: 43,7 procent heeft er enigszins tot veel vertrouwen in en 17,1 procent niet of weinig. Opmerkelijk hierbij is dat mensen met een inkomen boven modaal meer vertrouwen (52,5 procent) hebben in biologisch voedsel dan mensen met een inkomen onder modaal (39 procent).

 
Wantrouwen
,,Dat er wantrouwen is ten opzichte van de voedingsindustrie is bekend,” zegt Fleur van Bruggen van Unilever. ,,Dat er kritiek komt op de voedingsindustrie is een trend in Nederland. Mensen zijn zich steeds meer bewust van wat ze eten. Daarom is Unilever bezig met het Sustainable Living Plan. Daarin stellen we dat we in 2020 100 procent van onze grondstoffen duurzaam sourcen. Voor vlees betekent dat dat we alleen maar vlees met 1 ster van het Beter Leven keurmerk gaan gebruiken.”

 
Gezondheid
Steeds meer merken zien het belang van duurzame en veiligere productie en maken daar reclame mee. ,,Gezondheid is een belangrijk thema in onze branche. Bij vlees gaat het daarnaast ook over de effecten op duurzaamheid en klimaatverandering,” zegt Edwin Palsma van The Food Agency. Dat bureau is gespecialiseerd in food marketing en werkt voor bedrijven in de hele keten. Van telers tot producenten en retailers.

Volgens Palsma was veiliger produceren al een trend voordat het WHO-rapport in het nieuws kwam. ,,De vleesverwerkende industrie is bijvoorbeeld al een tijd bezig met nieuwe conserveringstechnieken, minder kunstmatige ingrediënten en minder bewerkingen binnen het clean label. Die ingeslagen weg blijven bedrijven volgen. Het enige wat zou kunnen gebeuren is dat het WHO-rapport de implementatie van het clean label makkelijker maakt,” vertelt Palsma.

 
Eetpatroon
De impact van dat rapport blijft groot. Meldde de Centrale Organisatie voor de Vleessector (COV) onlangs in het AD dat de Nederlander niet minder vlees is gaan eten sinds WHO-rapport uitkwam, het onderzoek van Vostradamus voorspelt het tegendeel. Van de Nederlanders zegt 28,2 procent zijn eetpatroon aan te passen naar aanleiding van het nieuws en minder bewerkt vlees te gaan eten. 2,6 procent stopt helemaal met bewerkt vlees eten.

Nu geeft 13,6 procent van de mensen aan elke dag vlees te eten, 22,5 procent 4 tot 6 dagen in de week en 31,8 procent 2 tot 3 dagen. Een derde eet minder dan twee dagen in de week vlees.

Bij jongeren is bewerkt vlees nog sterker uit de gratie. Van de ondervraagden onder de 44 jaar geeft 4,5 procent aan te stoppen met bewerkt vlees en zegt 33,6 minder bewerkt vlees te gaan eten. Van de mensen boven de 44 zegt driekwart dat ze hun eetpatroon niet zullen aanpassen, WHO-rapport of niet.